Sint Joris en de draak

Slechts 6 uur in Stockholm waren voldoende om mijn mooiste standbeeld van 2016 te ontdekken. Na het bekijken van de ceremoniële  ontvangst van de presidente van Chili lopen we langs de militaire erehaag naar de onopvallende Sankt Nikolai Kyrka. Het is de kroningskerk van de Zweedse koningen die ook wel Storkyrkan (Grote Kerk) wordt genoemd. Misschien komt daardoor de ontdekking van de reusachtige St. Joris volkomen onverwacht. Grote afmetingen blijven mij nog altijd imponeren. Meestal zijn die kerkbeelden uit steen of brons maar deze was van eikenhout  en elandgeweien. Het beeld staat er al sinds 1489 en is door Berndt Notke uit Lübeck gemaakt. Je loopt er omheen en kijkt er het nodige aan af maar kunt de essentie als bij ieder kunstwerk nooit bevatten. De naam van de kunstenaar is vaag bekend, het verhaal van Sint Joris die zittend op zijn paard de draak doodt om een prinses te redden werd talloze malen uitgebeeld maar is nooit echt doorgedrongen. De prinses en draak personifiëren het goede en het slechte. Bij de slag van Brunkeberg (1471) werd draak Koning Christiaan 1 van Denemarken verslagen en de prinses Zweden gered. De opdrachtgever was Sten Sture de Oudere (1440-1503) die zich als regent van Zweden de reddersrol aanmeet en dus Joris zelf is. Daarnaast is dit beeld ook nog een relikwie houder voor delen van Joris en nog 6 zes heiligen: Blasius, Germanus, Leo,  Martinus, Donatus and Cyriacus. Ik maak mijn foto’s en realiseer me dat de muurschilderingen van het Stadhuis nog wachten en dat de winkelbeleving van mijn vrouwelijke reisgenoten ook niet verwaarloosd mag worden. Gelukkig staat er ook nog een buitenkopie van het beeld in Gamla Stan (Oude Stad) en kan ik later altijd nog de kopie in Lübeck gaan bewonderen.

Joris van Cappadocië is een martelaar en heilige die in de derde eeuw AD in Zuid Turkije geleefd zou moeten hebben. Hij was een officier in het Romeinse leger en weigerde aan de christenvervolging van keizer Diocletianus (244-311) mee te werken. Toen hij vervolgens verklaarde zelf ook christen te zijn tekende hij zijn doodvonnis en werd gevangen genomen. Hij werd gefolterd op een rad met twee-snijdige zwaarden, in een ketel met kokende olie ondergedompeld en men liet hem een gifbeker leegdrinken. Toen hij dit alles overleefde werd hij op de stadsmuur onthoofd.

Joris is vooral bekend geworden door het verhaal waarin hij een draak doodde. Het speelt zich af in een stad die door een draak wordt geterroriseerd. Het monster verlangde iedere dag 2 schapen en als die opgegeten zijn stapt hij over op een dagelijks mensenoffer. De ongelukkigen werden per lot aangewezen en ook de dochter van de koning kwam aan de beurt. Ook toen was de wereld voor de elite en Joris schiet haar te hulp en verwondt de draak. Hij wil hem echter alleen doden als het volk zich tot het christendom bekeert. Men gaat akkoord, Joris doodt de draak en redt die dag weer 15.000 zielen.

Joris is een van de weinige heiligen waarvan men kan aannemen dat hij nooit heeft geleefd. Ook het feit dat hij het kwaad met zwaard en lans bestrijdt maakt hem uniek. De meeste heiligen zijn vredelievend en contemplatief. Ze proberen hun doel met een gebed te bereiken en het toekeren van de andere wang. Vooral in de late middeleeuwen sprak dat krijgslustige element van Joris tot de verbeelding. Hij werd wereldberoemd als bestrijder van het kwaad. Hij kreeg zelfs een eigen wapenschild met het rode kruis van St. Joris erop. Zijn persoon is dus in de hele christelijke wereld bekend maar hij heet overal anders:

Als Saint George is hij de beschermheilige van Engeland.
Als Saint Jordi heeft hij dezelfde functie in Catalonië.
In Rusland staat hij als Svjatoj Georgij of Georgij Pobedonosets  de achterkant van de kopeke.
In Griekenland heet hij Agios Georgios.
In Denemarken: Sankt Jørgen
In Duitsland: der Heiligen Georg
In Italie: San Giorgio
In Polen: Święty Jerzy
In Turkije is hij blijkbaar niet heilig en is het simpel Yorgi

Er is pijnlijk weinig bekend over het leven van Bernt Notke (1435-1509). Een groot deel van zijn leven was hij in Lübeck werkzaam als schilder, beeldhouwer en houtsnijder. Hij zou vanaf 1484 enkele jaren in Zweden hebben gewoond wat hem koppelt aan het Joris beeld uit 1489. In eerste instantie dacht men nog dat het een kunstenaar uit Antwerpen was. Pas na 1901 werd bekend dat Notke als beloning voor het beeld bij de munt in Stockholm werkzaam was.
Als schilder koos hij ook voor grote onderwerpen. Hij is vooral bekend geworden vanwege zijn Danse Macabre, een 30 meter lang schilderij dat de aardse vergankelijkheid memoreert in perioden van de pest. De originele versie in de St. Maria kerk van Lübeck is in 1701 bij herstelwerkzaamheden eerst grondig verpest en later tijdens een brand in 1942 verwoest. Delen van een kopie resteren in de Nicholaas kerk in Talinn. We hebben hem toevallig ook dit jaar aanschouwd maar het werk was onfotografeerbaar achter spiegelende glasplaten opgehangen.

Joris heeft blijkbaar een connectie met Nicolaas. Want twee maanden later komen we hem op weg naar het Ruhrgebied in Kalkar nog een keer te Joris tegen in de van buiten onopvallende Sint Nicolaaskerk. Vlak over de grens blijkt een schat aan houtsnijaltaren verzameld te zijn. Kalkar was aan het eind van de 16de eeuw een belangrijk toevluchtsoord voor de Nederlandse katholieken. Jammer dat we slechts een deel van de oorspronkelijke schat kunnen zien. Aan het begin van de 18de eeuw heeft men, voor restauratie doeleinden, 6 van de oorspronkelijke 15 altaren opgeofferd. Heel jammer natuurlijk maar misschien was het wel de redding voor de resterende 9 altaren. Die zijn bijzonder mooi en ieder altaar op zich zou een blog waard zijn.
Het St. Jorisaltaar is een van de nevenaltaren en in 1484 door Meester Arnt gemaakt. Heel bijzonder is dat de originele polychromie nog in tact is. In het retabel wordt het leven van St. Joris in verschillende scenes uitgebeeld.
Net als bij Bernt Notke is ook over het leven van Meester Arnt niet veel bekend. Hij heeft dan ook meerdere namen Meister Arnt von Kalkar, Meester Arnt van Zwolle of Arnt van het Joris Altar. De kerkgemeenschap was in ieder geval erg tevreden over zijn werk want hij kreeg de opdracht voor het hoofdaltaar. Het zou jaren werk betekenen maar na een beginnetje stierf hij plotseling in 1492. De ster van Meester Arnt is nog niet stijgende. Er is slechts één korte Franstalige Wikipedia pagina beschikbaar. Uit het detail hieronder van het rechter deel met de onthoofdings-scene van Joris blijkt wel hoe groot zijn oog voor het detail is en dat hij terecht door insiders tot de grote Neder-Rijnse beeldhouwers van het einde van de 16de eeuw wordt gerekend.