Frank Sinatra – de Capitol periode

De zanger Frank Sinatra wordt vaak denigrerend bij de crooners geplaatst. Dat zijn bedaagde mannen die met gevoelige stem hun goedkope sentimenten tentoonspreiden in trage liedjes onder begeleiding van een overtallig orkest. Perry Como, Tony Bennet, Bing Crosby, Andy Williams hebben er veel succes mee gehad. (En misschien is Rod Stewart met zijn American Songbook wel de laatste toevoeging aan het genre.) De late Sinatra van de jaren ’60, die in Las Vegas met zijn ratpack de boel op stelten zette, is misschien in dat rijtje te plaatsen. Gelukkig bestaat zijn carrière uit 3 delen en zijn er andere Sinatra’s voorhanden. In de jaren ’40 was hij bigband zanger en werd een popidool met de daar bijhorende schreeuwende meisjesfans.  Hij raakte uit de gratie maar kwam terug in de jaren ’50 waar hij in de Capitol periode zijn top bereikte en mogelijk de belangrijkste populaire zanger ooit werd.

Mijn relatie met Sinatra begint in 1984 toen Elvis Costello in een Melody Maker  interview hem als zijn idool aanhaalde.  Het was heel opvallend dat de  Angry Young Man Costello (I used to be disgusted now I try to be amused) als voorbeeld zo’n bedaagde zanger had. Aangezien Costello specifiek over de Capitol periode sprak kocht ik meteen de 3 meest aansprekende elpees: Only the lonely,  Songs for young lovers en No one cares .  Hoes en de titel spraken vroeger in de elpeetijd boekdelen. Voor specifieke muziekaankopen was er geen andere bron dan de tekstrecensies. Pas in de winkel kreeg je de eerste indruk van de sfeer en de associaties.  Een zanger als Sinatra was natuurlijk wel op radio en tv voorhanden maar alleen in de crooner versie. In de winkel kon je  de elpee beluisteren maar er volgde daar bijna altijd die tegenvallende eerste botsing met de hooggestemde verwachtingen. (Nu in de internettijd beluisteren we eerst de download voor een indruk en is het cd hoesje te klein om echt indruk te maken. Maar toch is die cd wel weer oneindig veelzeggender dan de partitie op de harde schijf waar een download wordt bewaard.) (En de cd klinkt ook duidelijk beter dan een mp3. Flac zou een verbetering zijn maar wordt nog niet door de Ipod ondersteund.)

In mijn bewondering voor Sinatra vond en vind ik weinig medestanders. Hij wordt nog steeds beoordeeld naar zijn laatste jaren toen hij een deel van zijn Voice verloren had.  Een collega noemde Sinatra meteen The Noise. Ook wordt hij teveel geassocieerd met de maffia en zijn sensationele leven. (Zelfs mijn moeder weet me te vertellen dat hij meerdere keren in de goot heeft gelegen.) Al zijn zonden worden hem echter terstond vergeven als hij zingt. Het is dan onmogelijk om een hekel aan hem te hebben. Ook in zijn films kan hij bij mij alleen maar sympathie opwekken.

Zijn persoonlijke leven is even boeiend als zijn filmrollen en net zo complex als zijn liedjes. Hij is geboren in 1915 in Hoboken uit Italiaanse ouders. Begint met zingen bij de bigband van Tommy Dorsey en leert daar van de blazers veel over ademhalingstechnieken. Gaat vervolgens baantjes onderwater zwemmen om zijn longinhoud te vergroten. Wordt in 1943 het eerste teenidol ooit en raakt zoals veel idolen na een aantal jaren uit de gratie. Krijgt in 1953 een bijrol Oscar voor From here to eternity en start daarmee zijn renaissance. Hij komt onder contract bij Capitol Records en vindt daar kort na het verschijnen van de langspeelplaat het concept album uit. Wordt opnieuw zo populair dat hij in 1960 zijn eigen platenmaatschappij Reprise Records sticht. Drijft dan langzaam richting showbizz,  Las Vegas en het croonerschap. Zijn carrière komt geleidelijk aan in een creatieve downfall (middle brow entertainment of little distinction). Trouwt onverwacht met Mia Farrow, neemt een paar keer afscheid van het podium en overlijdt in 1998 op 82-jarige leeftijd aan een hartaanval.

Zijn stem is zo natuurlijk en vanzelfsprekend dat er moeilijk woorden voor te vinden zijn. Het geluid is gevoelig met een hard randje en lijkt volkomen ontspannen uit een veel groter lichaam te stromen. De luisteraar voelt zich ondergedompeld in een warm bad van begrip voor al het geluk en leed van de wereld. (Eigenlijk treedt hier het Over the Rhine principe op. Ook bij Sinatra wordt iets hersteld waarvan je nog niet door had dat het kapot was.) De stem beweegt dynamisch en varieert heel intuïtief in klankkleur en volume. De timing is als elastiek, nooit heb je door waar de woorden gaan vallen. Je hoort de ontknopingen totaal niet aankomen maar wanneer ze zich openbaren zijn ze heel vanzelfsprekend.

De Capitol concept albums zijn ongeëvenaard. Door de langere luistertijd is het voor het eerst  mogelijk om dieper in een gevoel door te dringen. De titels duiden de stemming: Songs For Young Lovers, Swing Easy, In The Wee Small Hours, Songs For Swingin’ Lovers, Close To You, Where Are You?, Come Fly With Me, Only The Lonely, No One Cares, Nice’N’ Easy. 14 elpees in 7 jaar tijd (1954-1961) is volgens huidige maatstaven een onvoorstelbare productie. De begeleiding verschilt per elpee in instrumentatie en bezetting. Ieder concept heeft zijn eigen uniforme klank en sfeer.
Van de in totaal 300 Capitol songs is ca. 2/3 deel gearrangeerd door Nelson Riddle. (Muziek is sex, bij ieder liedje denk ik aan een vrouw.) Het was de perfecte combinatie  maar Riddle laat er geen twijfel over bestaan dat Sinatra de perfectionist was die bepaalde. (He knows what’s good for him and for the music). Door zijn manier van zingen verandert Sinatra het populaire Amerikaanse songbook in literatuur. Voortdurend blijf je verwachtingsvol naar de volgende zin die komt. En de liedjes lijken met iedere luisterbeurt meer raadsels te bevatten. Bij Bing Crosby hoor je alleen maar een mooie stem en is het liedje de voorwaarde om te zingen. Bij Sinatra is de stem het instrument en staat volledig in dienst van het overbrengen van de boodschap van het liedje.

Lange tijd heb ik Sinatra als een zanger gezien die vanwege zijn populariteit ook in films mocht acteren. (zoals bijvoorbeeld Elvis Presley of Beyonce Knowles). Nu vanwege het ruimhartige dvd aanbod ga ik mijn mening bijstellen. Sinatra blijft natuurlijk op de eerste plaats zanger maar heeft daarnaast in dezelfde periode van 7 jaar (1954-1961) in maar  liefst 23 films gespeeld. Opnieuw volgens de huidige begrippen een ontstellend gemiddelde van ruim 3 films per jaar. Ze kunnen natuurlijk nooit allemaal meesterwerken zijn maar een tiental is toch zeker state of the art en gemaakt door bekende regisseurs. (Fred Zinneman, Otto Preminger, Joseph Mankiewicz, George Sidney, Charles Walters)  Sinatra speelt steeds dezelfde rol van de small time crook die de boel een beetje beduveld maar nooit te ver van het rechte pad afdwaalt.  De hero/heel die zich in de nesten werkt en vlak voor het eind met de schrik vrijkomt en toch het meisje krijgt. Deze personages zaten vermoedelijk dicht bij zijn karakter en je begrijpt dat hij er door zijn charisma mee wegkomt.

Omdat beperking de keuze verduidelijkt selecteer ik 10 film- en muziekvoorbeelden.

1953 – From here to eternity  – Fred Zinneman  
De film valt strikt genomen net buiten het Capitol kader maar is wel dankzij de Oscar van Sinatra voor beste bijrol het begin van zijn gouden periode. Kenmerkend is dat hij voor de rol $8000 accepteerde waar $150.000 standaard was. Sinatra speelt een soldaat op de legerbasis in Pearl Harbor. Hij is de super buddy van de getormenteerd Montgomery Clift en komt net voor de Japanse aanval aan zijn eind. Opvallend zijn de super slanke lichamen van de pré-sportschool tijd en de grote hoeveelheden alcohol. Sinatra kan heel goed dronken spelen. Daarnaast is er ook nog een stoere sergeant Burt Lancaster, een sexy Deborah Kerr en een ontroerende dancegirl Donna Reed. Eigenlijk zijn Kerr en Reed totaal tegengesteld aan hun normale filmkarakter gecast.

1954 – Songs for young lovers – Nelson Riddle
De eerste Capitol elpee en mogelijk het eerste conceptalbum. Sinatra wordt begeleid door een klein orkest waardoor er een ontspannen intieme en romantische  sfeer ontstaat. My Funny Valentine (Rogers & Hart) ,” “They Can’t Take That Away from Me (Gershwin) ,” “I Get a Kick Out of You (Cole Porter) ,” and “A Foggy Day (Gershwin).”

1955 –  In the Wee Small Hours – Nelson Riddle
Een melancholische elpee waar Sinatra door kleine ritmesectie wordt begeleid en klinkt als een eenzame gebroken man. Een warm bad waaraan je jezelf helemaal kunt overgeven (Very glad to be unhappy). Vanwege zijn tragische relatie met Ava Gardner (huwelijk 1951/1952 en scheiding in 1957) waarin zij zich niet liet vangen en veelvuldig vreemd ging.  Dat doet natuurlijk zeer. Glad to be unhappy (Rogers & Hart); Why can’t we be friends (James & Swift) I get along without you very well (Hoagy Carmichael).

1955 – Guys and Dolls  van Joseph L. Mankiewicz
Een sterk gestileerde filmversie van een Broadway Musical. Valt in eerste instantie tegen tot je de kunstmatige beeldtaal gaat begrijpen.  Sinatra speelt de small crook die voortdurend geld aan het ritselen is om zijn grote slag te slaan. Hij wedt met playboy Marlon Brando dat die de Leger des Heilszuster Jean Simmons niet kan verleiden. Brando en Simmons spelen prachtig en zingen hun liedjes beverig met eigen stem.

1955 – Man with the golden arm – Otto Preminger
Sinatra is de man met de gouden arm: een voormalig kaartdeler die zijn drugsverslaving wil beëindigen en drummer worden. Zijn invalide echtgenote Elanaor Parker probeert dat te verhinderen maar hij wordt op het rechte pad gehouden door Kim Novak. Sinatra is voortdurend in beeld en zingt geen liedje. Hij kreeg een Oscar nomimatie.

1956 – Songs for swinging lovers – Nelson Riddle
Misschien wel de beste van de 14 albums. Sinatra is zelfverzekerd en het grote orkest stuwt hem voorwaarts. Een sfeer vol vreugde die op iedere moment van de dag als energiebron gebruikt kan worden. You Make Me Feel So Young (Gorden & Myrow); Too marvellous for words (Whyting &Mercer); Love is here to stay (Gershwin), I’ve got you under my skin (Cole Porter); Makin’Whoopy (Donaldson & Kahn).

1956 – High Society – Charles Walters
Sinatra speelt de rol van de journalist (de James Stewart rol uit het origineel The Philadelpia Story) die een society huwelijk moet verslaan. Zingt een liedje samen met zijn grote voorbeeld uit de jaren ’40 Bing Crosby. Maar de show wordt natuurlijk gestolen door de oogverblindende schoonheid van Grace Kelly .

1957 –  Pal Joey – George Sidney
Sinatra blijft  hier vermoedelijk het dichtst van alle films bij zijn eigen karakter. Hij speelt een zanger die met het geld van  rijke dame Rita Hayworth een nachtclub mag openen. Na veel verwikkelingen eindigt hij opnieuw in de armen van Kim Novak. Die juist doordat zij matig kan acteren een prachtig kwetsbare rol neerzet. Sinatra won een Golden Globe.

1958 – Only the lonely – Nelson Riddle
Beste ballads-album waar de tijd soms stil lijkt te staan en Sinatra bijna a cappella zingt. Zelfde sfeer als Wee Small Hours alleen met groter orkest en nog veel troostelozer. Ondanks alle ellende kan hij de emotionele valkuilen vermijden. Angel Eyes (Brent & Dennis), One for My Baby (Arlen & Mercer), Blues in the night (Arlen & Mercer), Willow wheep for me (Ann Ronell)

The Complete Capitol Singles Collection
De later uitgebrachte verzamel cd ’s halen het niet bij de concept albums. De enige uitzondering is The Capitol Singles collection waarop de liedjes staan die niet voor de concept albums zijn opgenomen. Sinatra kan zich hier zijstappen veroorloven, grappige liedjes (My lean baby) zingen of  de filmliedjes een plaats geven (Love and Marriage) vastleggen. Door de grote variatie kost het wel even tijd om dit gefragmenteerde geheel ( 96 liedjes op 4 cd’s) een plek te geven.

Sweet comic valentine
You make me smile with my heart
Your looks are laughable
Unphotographable
Yet you’re my favourite work of art

Is your figure less than greek
Is your mouth a little weak
When you open it to speak
Are you smart?

But don’t change a hair for me
Not if you care for me
Stay little valentine stay
Each day is valentines day.

Is your figure less than greek
Is your mouth a little weak
When you open it to speak
Are you smart?

But don’t you change one hair for me
Not if you care for me
Stay little valentine stay
Each day is valentines day