Nieuwe muziek komt in principe altijd uit een onverwachte hoek. Verandering van smaak geeft nieuwe oren aan bekende genoegens. Vreemd genoeg stonden bijna de helft van mijn cd’s van 2014 in het R&B lijstje van internetsite popmatters.
1. Mike Farris – Shine for all the people
2. FKA Twigs – LP1
3. Jessie Ware – Tough Love
4. St. Paul & the Broken Bones – Half the city
5. Paolo Nutini – Caustic Love
6. Prince – Art Official Age
7. Banks – Goddess
8. Jhene Aiko – Souled Out
9. Somi – The Lagos Music Station
10. Sam Smith – Sam Smith</strong.
Onderstaande cd’s zijn in 2014 uitgegeven. Ik heb meer gekocht maar die vallen buiten het onderwerp van dit blog. Want dan zouden ook de herontdekkingen uit eigen bezit mee mogen doen. Door een eindsprint ten gevolge van de jaarlijstjes ben ik op mijn gemiddelde van 1 nieuwe cd aankoop per maand gekomen. Net genoeg om de vernieuwing in stand te houden en niet teveel om mijn cd kast te belasten.
De eerste 5 cd’s staan in kwalitatieve volgorde, daarna is het om het even en zal de tijd zijn werk doen.
Paolo Nutini was al beroemd voor mijn tijd. Hij openbaarde zich met recht als de beste Engelse soulzanger van dit moment. Hij is natuurlijk helemaal goed omdat hij zijn tedere en menselijke liedjes zelf schrijft. Wat een doorleefde stem komt er uit zo’n knappe kop.
Ieder jaar is er plek voor slechts 1 hardcore country cd. In 2014 maakte Sturgill Simpson met Metamodern Sounds in Country Music alle andere country cd’s overbodig. Je hoort de reïncarnatie van Waylon Jennings maar ziet een tengere jongeman op het lelijkste cd hoestje van het jaar. Gelukkig doen de stem, de teksten en de gitaren dat beeld snel vergeten. Voor meer zie mijn blog. (https://erikgveld.wordpress.com/2014/06/07/sturgill-simpson-metamodern-sounds-in-country-music-2014/)
Blues Pills – Blues Pills
Blues Pills klinkt op het eerste gehoor vreselijk retro. Na overgave nemen ze je met hun bluesrock mee naar een ongecompliceerde samensmelting van Led Zeppelin en Lynyrd Skynyrd. De zangeres weet precies waar de grenzen van haar stem liggen en de gitarist speelt een cd lange gitaarsolo. Ze zijn het bewijs dat goede muziek niet altijd nieuw en grensverleggend hoeft te zijn. Het hoesje is bekend, origineel en toch eigentijds flowerpower. (https://erikgveld.wordpress.com/2014/09/05/blues-pills-blues-pills-2014/)
De foto doet denken aan een Sinatra Capitol thema elpee uit de jaren 50. En dat is ook precies wat je krijgt. Gevoelige liefdesliedjes die met een soms schaamteloos hoge stem worden gezongen. Late night music for only the lonely. Maar dit keer wel door de zanger zelf geschreven. Sam Smith is onlangs uit de kast gekomen. Heel onthullend hoe die kennis van zijn homofilie mijn beelden bij zijn teksten opeens veranderen. Smith komt daarmee ook veel meer in sfeer van Anthony and the Johnsons terecht.
Klassieke soul in nieuw geschreven liedjes. Je moet de vocale uithalen van St. Paul horen om ze te geloven. Hij brult en krijst alsof zijn hart uit zijn levende lijf wordt gerukt. Het is allemaal heerlijk over de top en voorzien van een ruime bandbezetting met blazers en een overstuurde elektrische gitaar. Maar ook de teksten zijn zeker de moeite waard.
Het was een complete verrassing dat Mike Farris na 7 jaar zomaar met een vervolg op zijn eerste gospel cd Salvation in Lights kwam. Opnieuw heerlijk vette overgeproduceerde upbeat klassiekers die nooit vergaan. Zijn scherpe stem snijdt met gemak de opmistische lyrics naar de voorgrond. Het wordt daarmee de optimale feelgood cd van het jaar. Zie ook mijn ontknopingsmuziek 1-5 blog over de eerste cd.. (https://erikgveld.wordpress.com/2014/10/20/ontknopingsmuziek-1-5/)
FKA twigs – LP 1
FKA twigs heet eigenlijk Tahliah Barnett en komt met haar Jamaicaanse wortels uit Engeland. Het was een tip van onze zoon en is dankzij mijn echtgenote gekocht. Eigenlijk moet ik de industrial soul nog steeds een keertje met de tekst erbij beluisteren. Het is nu nog een groei cd die zijn potentie nog niet optimaal heeft ingelost.
Hozier- Hozier
Hozier was de laatste aanschaf van het jaar. De muziek reikt terug naar de elektrische delta blues en de gevoelige stem en inventieve teksten doen de rest. Een onverwacht oud geluid dat uit een 24- jarige Ier komt. Zijn liedje ‘Take me to the church’ werd zelfs de herkenningtune van Serious Request.
Royal Blood was een impulsaankoop. Misschien vanwege het prachtige hoesje, de lof van Jimmy Page en de behoefte aan ruige gitaren. Of ook om zomaar weer eens een cd te kopen. Dit Engelse hardrock duo doet me regelmatig aan het andere beroemde bluesrockduo denken: de White Stripes.
Volgens de lijstjes is Lost in a dream op afstand de beste cd van het jaar. Ik heb hem gekocht ondanks de afstotende bandnaam War on Drugs. Afstandelijke weltschmerz die wordt gezongen met een op Dylan lijkende stem. De cd heeft bij mij zijn kans gehad en me nooit helemaal gegrepen. Maar heeft natuurlijk wel met zijn cd van het jaar status zijn plekje in mijn kast verdiend.
Angel Olsen – Burn your fire for no witness
Angel Olson had dit jaar het indie genre moeten dekken. Vooral haar voorgeschiedenis met Bonnie Prince Billie was veelbelovend. Slechts een paar keer heeft ze me in de stemming gebracht. Wat niet is kan nog komen. Een voordeel van aankoop is wel dat je nog eens terugkeert. Want iedere investering vraagt om verantwoording.
The War on Drugs
Meerdere zaken worden aan het einde van het jaar gewogen. Nergens kan dat zo eenvoudig als bij populaire muziek. De muziekjaarlijstjes zijn een perfecte tool om de stemming van de critici te meten. Vanwege de heroverweging laten ze de urgentie van de actualiteit los en vellen aan het eind van het jaar een tweede oordeel. Het is een kans die je ook voor jezelf kunt creëren. De cd’s die bij mijn eerste beluistering niet omarmd werden krijgen een herkansing. Vooral de cd’s die de verzamellijst gehaald hebben kunnen vanzelfsprekend niet genegeerd worden.
Het jaar 2014 was op vele gebieden een enerverend jaar. Alleen op muziekgebied leek het weinig grensverleggend. Het was vooraf volstrekt niet duidelijk wie met de eer van beste cd zou gaan strijken. De differentiatie van muziekstijlen en -niches zette zich opnieuw door. Zozeer zelfs dat de site popmatters nu al aan zijn 12-de genrelijstje toe is en nog niet klaar is want het country-lijstje moet nog komen. Naast de 80 cd’s tellende algemene lijst heeft men aparte lijstjes voor: dance, electronic, metal, dance, r&b, hip-hop, norteno, avant garde, emo, alternative pop, alternative rock, americana. Vreemd genoeg vielen dit jaar mijn beste cd’s in hun r&b lijstje.
De verzamellijst is samengesteld uit de onderstaande lijstjes. Nummer 1 van ieder lijstje krijgt 10 punten en aftellend krijgt nummer 10 dus 1 punt. Omdat het aantal Amerikaanse en Engelse lijstjes in evenwicht zijn mocht ik ze even zwaar laten meetellen.
St. Vincent
De Verzamellijst 2014:
1. The War On Drugs – Lost In The Dream (77 punten)
2. St. Vincent – St Vincent (66)
3. FKA twigs – LP1 (37)
4. Aphex Twin – Syro (33)
5. Run the Jewels – Run the Jewels 2 (25)
6. Beck – Morning Phase (22)
7. Alt-J – This Is All Yours (18)
7. Spoon – They want my soul (18)
9. Lana del Rey – Ultraviolence (17)
10.Mac DeMarco – Salad Days (16)
FKA twigs
Oor (Nederlands muziektijdschrift)
1. The War On Drugs – Lost In The Dream
2. Typhoon – Lobi Da Basi
3. Spoon – They want my soul
4. Swans – To Be Kind
5. Damien Rice- My Favorite Faded Fantasy
6. Temples – Sun Structures
7. Moodymann – Moodymann
8. Beck – Morning Phase
9. Avi Buffalo – At Best Cuckold
10. Alt-J – This Is All Yours
Popmatters (Amerikaanse cultuur internetsite)
1. Run the Jewels – Run the Jewels 2
2. Sun Kill Moon – Benji
3. Flying Lotis – You’re Dead
4. St. Vincent – St. Vincent
5. Swans – To Be Kind
6. Against Me! – Trangender Dysphoria Blues
7. The War On Drugs – Lost In The Dream
8. FKA Twigs – LP1
9. Aphex Twin – Syro
10. Spoon – They want my soul
The Guardian (Engelse krant)
1. St. Vincent – St. Vincent
2. The War On Drugs – Lost In The Dream
3. FKA Twigs – LP1
4. Aphex Twin – Syro
5. Caribou – Our Love
6. La Roux – Trouble in Paradise
7. Run the Jewels – Run the Jewels 2
8. Beck – Morning Phase
9. Flying Lotus – You’re Dead
10. Sleaford Mods – Divide and exit
Slant (Amerikaanse cultuur internetsite)
1. St Vincent – St Vincent
2. Spoon – They want my soul
3. Lana del Rey – Ultraviolence
4. The War On Drugs – Lost In The Dream
5. Mac DeMarco – Salad Days
6. Jesse ware – Tough Love
7. FKA Twigs – LP1
8. Banks – Goddess
9. Hozier – Hozier
10. Röyksopp & Robyn – Do it Again
Time (Amerikaans nieuwstijdschrift)
1. FKA Twigs – LP1
2. St Vincent – St Vincent
3. Alt-J – This Is All Yours
4. Taylor Swift – 1989
5. Perfect genius – Too Bright
6. Lana del Rey – Ultraviolence
7. Against Me! – Trangender Dysphoria Blues
8. Jenny Lewis – The voyager
9. Ryan Adams – Ryan Adams
10- Azealia Banks – Broke with expensive taste
Uncut (Engels muziektijdschrift)
1. The War On Drugs – Lost In The Dream
2. Leonard Cohen – Popular Problems
3. Aphex Twin – Syro
4. FKA Twigs – LP1
5. Sharon Van Etten – Are We There
6. Robert Plant – Lullaby And… The Ceasless Roar
7. Hiss Golden Messenger – Lateness Of Dancers
8. Damon Albarn – Everyday Robots
9. St Vincent – St Vincent
10. Sun Kill Moon – Benji
Q (Engels muziektijdschrift)
1. The War On Drugs – Lost In The Dream
2. Alt-J – This Is All Yours
3. Damon Albarn – Everyday Robots
4. Manic Street Preachers – Futureology
5. Beck – Morning Phase
6. St Vincent – St Vincent
7. Sharon Van Etten – Are We There
8. FKA Twigs – LP1
9. Future Islands – Singles
10. Aphex Twin – Syro
Mojo (Engels muziektijdschrift)
1. Beck – Morning Phase
2. The War On Drugs – Lost In The Dream
3. Sleaford Mods – Divide And Exit
4. Jack White – Lazaretto
5. St Vincent – St Vincent
6. Steve Gunn – Way Out Weather
7. Julie Byrne – Rooms With Walls And Windows
8. Damon Albarn – Everyday Robots
9. FKA Twigs – LP1
10. The Bug – Angels & Devil
NME (Engels muziektijdschrift)
1. St Vincent – St Vincent
2. Mac Demarco – Salad Days
3. The War On Drugs – Lost In The Dream
4. Aphex Twin – Syro
5. Carabou – Our Love
6. La Roux – Trouble In Paradise
7. Merchandise – After The End
8. Jamie T – Carry On The Grunge
9. Sleaford Mods – Divide And Exit
10. Ex Hex – Rips
Rolling Stone (Amerikaans muziektijdschrift)
1. U2 – Songs of Innocence
2. Bruce Springsteen – High Hopes
3. The Black Keys – Turn Blue
4. St. Vincent – St. Vincent
5. Miranda Lambert – Platinum
6. Charli XCX – SUCKER
7. Lana Del Rey – Ultraviolence
8. Run the Jewels – Run the Jewels 2
9. Mac DeMarco – Salad Days
10. Taylor Swift – 1989
Spin (Amerikaans muziektijdschrift)
1. The War On Drugs – Lost In The Dream (Secretly Canadian)
2. Parquet Courts – Sunbathing Animal (What’s Your Rupture?/Mom & Pop)
3. Run The Jewels – Run The Jewels 2 (Mass Appeal)
4. Jenny Lewis – The Voyager (Warner Bros.)
5. Caribou – Our Love (Merge/City Slang)
6. Sun Kil Moon – Benji (Caldo Verde)
7. Future Islands – Singles (4AD)
8. Tinashe – Aquarius (RCA)
9. TUnE-YArDs – Nikki Nack (4AD)
10. The New Pornographers – Brill Bruisers (Matador/Last Gang)
Mijn werk wordt me langzaam uit handen genomen door een andere site:
http://www.albumoftheyear.org/list/summary/2014/
Gelukkig doe ik het ook voor het leerproces.
Zie ook mijn voorgaande jaren:
Black Album – Metallica – 1991
In de tijd dat heavy metal mainstream was regeerde Metallica. Het lijkt me heerlijk om zo ongecompliceerd los te barsten. Vooral om te beginnen met een weifelend intro dat langzaam opbouwt naar een climax waar iedereen invalt en de rockmotor soepel en zwaar draait. Metallica is als alle zware muziek niet voor de achtergrond en werkt alleen op hoge volumes. Het 5de album was hun eerste samenwerking met producer Bob Rock en zachter en melodieuzer dan zijn voorgangers. De trashmetal werd omgevormd naar heavy metal en de verkoopcijfers waren naar hedendaagse begrippen gigantisch. Het album verkocht in de USA al 16 miljoen stuks en wereldwijd werden 30 miljoen exemplaren verkocht. De teksten van zanger James Hetfield zijn introspectief. Ze lijken veel op de zwarte romantiek en kunnen zo uit Die Winterreise van Schubert zijn geplukt:
And the road becomes my bride – I have stripped of all but pride – So in her I do confide – And she keeps me satisfied – Gives me all I need.
And with dust in throat I crave – Only knowledge will I save – To the game you stay a slave – Rover wanderer – Nomad vagabond – Call me what you will.
But I’ll take my time anywhere – Free to speak my mind anywhere – And I’ll redefine anywhere – Anywhere I may roam – Where I lay my head is home
And the earth becomes my throne – I adapt to the unknown – Under wandering stars I’ve grown – By myself but not alone – I ask no one
And my ties are severed clean – The less I have the more I gain – Off the beaten path I reign – Rover wanderer – Nomad vagabond – Call me what you will.
Carved upon my stone – My body lie – But still I roam – Wherever I may roam.
Franz Schubert – Symfonie in C majeur – D944 – 1825
De 9de symfonie van Franz Schubert (1797-1828) gaat over verlangen. Vooral het melancholieke thema van het tweede deel lijkt op een samenvatting van het tragische leven van de zielige Franz. Na vertrek uit ouderlijk huis van 18 broers en zuster woont hij bij vrienden tot hij in 1824 voor het eerst een eigen kamer kan huren. Bij zijn eerste vrouwencontacten loopt hij syfilis op en pas een jaar voor zijn dood kan hij zijn gehuurde piano omruilen voor eigen bezit. Gelukkig leefde hij in zijn 567 liederen met pianobegeleiding, 8 symphonieën en 15 strijkkwartetten.
Zijn veel beroemdere tijdgenoot Ludwig van Beethoven (1770-1827) stierf dus 1 jaar eerder en woonde ook in Wenen. Ze wisten van elkaars bestaan maar hebben elkaar nooit ontmoet. Ze zijn een kantelpunt van de klassieke muziek. Met de oudere en trefzekere Beethoven eindigt de klassieke periode. Zijn composities zijn hermetisch en als uit rots gehouwen. Schubert is een generatie later geboren en met hem begint de Romantiek. Zijn muziek lijkt voortdurend te twijfelen en laat opties open voor verschil in interpretatie en menselijke dubbelzinnigheid.
De 9de symfonie is eigenlijk de achtste en laatste die hij componeerde. Omdat hij ook wel de 7de of de 8ste wordt genoemd is het beter om hem bij zijn naam te noemen: de grote symfonie in C majeur. Door de lange blazers-/strijkerspartijen is hij lange tijd als onuitvoerbaar beschouwd. Dankzij Robert Schumann werd hij 10 jaar na Schuberts dood voor het eerst opgevoerd en sinds Felix Mendelssohn is hij internationaal orkestrepertoire geworden.
Rory Gallagher – Calling Card – 1976
Calling Card is de 8ste solo-elpee van de Ierse gitarist Rory Gallagher (1948-1995). Hij heeft daarin zijn gitaarspel organisch in de liedjes vervlochten. Zijn Fender Stratocaster klinkt vol en scherp en nergens gaat hij zich te buiten aan overbodige snaargymnastiek. Toch blijft de gitaar alom en brengt mij het grootste luistergenot. Als ik het nu hoor komt de voortdurende vraag naar boven hoe hij die verschillende geluiden produceert. Ieder liedje ontwikkelt zich uniek en nergens vervalt de gitarist in herhalingen. Het is een verloren ambacht en getuigt van virtuositeit om op een bescheiden manier zo groot uit te kunnen pakken. Om een nieuwe start te maken koos hij bij Calling Card voor de bekende producer Roger Glover van Deep Purple en liet de opnamen plaatsvinden in München. Het enige wat niet veranderde was zijn beat up ’61 Fender Stratocaster.
Never No Lament – Duke Ellington – The Blanton-Webster Band (1940-1942)
Duke Ellington (1899-1974) was geen groot pianist of een grandioze componist. Hij is veel meer de eminente voorman die de individuele kwaliteiten van zijn 14 musici ten volle ontplooide. Zijn belangrijkste kwaliteit was het creëren van de juiste omstandigheden. James Collier legt het in zijn mooie biografie Duke Ellington (1987) haarfijn uit. Ellington’s artistieke hoogtepunt viel rond WW2.
In 1940 kwam hij onder contract bij RCA Victor. Hij ontmoette 19-jarige bassist Jimmie Blanton en plaatste hem centraal in zijn orkest. Het was voor korte duur want hij overleed 2 jaar later op 22-jarige leeftijd aan tuberculose. Ook vervolmaakte hij zijn blazerssectie met de 30-jarige tenor saxofonist Ben Webster. De laatste geniale greep was het aanstellen van de 23-jarige arrangeur Billy Strayhorn. Het creatieve proces verliep tamelijk toevallig. Ellington schreef meestal een idee dat door Strayhorn werd opgepakt en vervolgens door de rest van de band al improviserend werd uitgewerkt. De gouden periode kwam in 1942 ten einde door de vakbondsstaking die verplicht werd opgelegd aan de muzikanten. De vakbond eiste van de platenmaatschappijen een bijdrage per opgenomen nummer voor de vakbondkas. Men wilde zo de gederfde inkomsten van muzikanten compenseren die dachten minder te werken ten gevolge van de verkoop van de grammofoonplaten.
Maar het draait natuurlijk om de muziek. Wat een betoverende wereld betreden we in deze 75 liedjes. Alle stijlen zijn aanwezig en nergens vervalt men in herhalingen. Prachtige zwoele dansmuziek, croonende zangers en big band jazz vol originele wendingen en afwisselende instrumentatie. Je valt van de ene verbazing in de andere.
Madrugada – Industrial Silence – 1999
Met een goede stem heb je al snel een halve cd. Als er ook nog een elektrische gitaar bij komt ben je voor mij bijna klaar. Het lijkt zo simpel maar dat is het natuurlijk niet. Toch lukt het een band uit Noorwegen om alles al meteen bij hun debuut voor elkaar te hebben. Madrugada is Spaans voor het uur vóór de zonsopgang. En zo klinkt deze muziek ook: zwaar, loom en volkomen tot rust gekomen. Sivert Hoyem zingt met de stem van Jim Morrison en Robert Boras laat zijn gitaar eenzaam zweven in de donkere muziek. Ze namen nog 3 studio albums op die steeds harder van geluid werden. Daarna was het over omdat gitarist en schrijver Robert Boras in 2007 op 31-jarige leeftijd overleed. De rest van de band maakte de laatste cd af en hielden er na een afscheidstour mee op.
Wat waren ook alweer de eerste 5 ?
Een boek is altijd sneller gekocht dan gelezen. Zeker als je jong bent en lijdt aan koopdrang. Maar gelukkig is het fijn als er ook ongelezen boeken in de kast staan. Het maakt kiezen voor een volgend boek onvoorspelbaar. Bij iedere aankoop groeit de leesschuld die een trage lezer aanzet tot voorzichtig inkopen. Het gaat echt mis als je met zekerheid weet dat een aantal boeken nooit meer gelezen gaat worden. Opruimen om ruimte te maken is een optie maar ook een onherroepelijke actie. Je weet nooit zeker welk boek je later nog wilt lezen. Zelfs de meest hopeloze gevallen krijgen een kans na de recensie van een nieuwe uitgave of van een ander boek van dezelfde schrijver. Als de Volkskrant groots uitpakt vanwege een nieuwe vertaling van Atlas Shrugged (De kracht van Atlantis) blader ik het door en beschouw het nog steeds als onleesbaar. Maar even later blijkt toch de invloed van het artikel. Vanwege de behoefte aan een pageturner doe ik een poging en slaag zowaar. Het boek was meer dan 30 jaar geleden gekocht na het lezen van het prachtige The Fountainhead (De eeuwige bron). Dat was met zijn 695 pagina’s een dik maar nog goed leesbaar boek.
Atlas Shrugged overtreft die omvang ruimschoots. Ayn Rand beschrijft in deze toekomstroman de decline and fall of the western world in 1100 pagina’s van 450 woorden. Met een totaal van 500.000 woorden komt ze in de top 5 van mijn dikste boeken. Misschien was die onheilspellende dikte en de kleine lettertjes de reden dat ik in 1984 slechts tot pagina 37 vorderde. Vervolgens gaat de compacte Amerikaanse pocket bij verhuizingen regelmatig door je handen en verdwijnt bij reorganisaties uit zicht naar de 3-de keus kast op zolder. Maar zoals het Ayn Rand betaamt blijkt het een volhoudertje.
Ayn Rand (1905-1982) is in St. Peterburg geboren als Alissa Zinovievna Rosenbaum. De familie raakte met de Russische Revolutie van 1917 hun zaak en vermogen kwijt. Na een studie filosofie, geschiedenis en cinema vertrekt ze in 1926 naar Amerika waar ze werk vindt als scenarist in Hollywood. Pas in 1943 wordt ze met haar eerste roman The Fountainhead beroemd. Haar magnum opus Atlas Shrugged verschijnt in 1957 en ze werd een rolmodel voor de Amerikaanse Right Wing Liberals en conservatieve politiek. De Amerikaanse lezers van Time magazine benoemden Atlas Shrugged tot het belangrijkste boek van de 20-ste eeuw.
Haar leer heet het Objectivisme en stelt dat logica en rationalisatie de enige uitgangspunten zijn voor het menselijk handelen. Iedere vorm van instinct en intuïtie herleidt ze naar religie en is daarmee ongeschikt als leidraad voor het leven. Het kapitalisme is voor haar het enige economische systeem waarmee deze uitgangspunten uitvoerbaar zijn. Sociale regulering is een beperking van de vrije keuze van de ondernemers en weerhoudt de hulpbehoevenden om in actie te komen. Zij preekt dus een ethisch individualisme waarin het eigenbelang als moreel juist wordt gezien. Iedere beperking van de vrije keuze is een inperking van de productiviteit. De monopolie van de staat op regulering van de samenleving belemmert het kapitalisme. A man can only live according to reason if he is allowed to pursue his own self-interest.
In The Fountainhead beschrijft ze de carrière van de compromisloze architect Howard Roarke wiens ontwerpen niet worden begrepen. Hij wordt voortdurend tegengewerkt en kan alleen na onacceptabele compromissen zijn ontwerpen uitvoeren. Ook de liefde van zijn leven kiest voor een ander maar gelukkig komt het allemaal vlak voor het eind nog goed. Zeker voor mensen uit het architectenvak is het een onderhoudend en spannend boek. Het thema lijkt een beetje op het veel mooiere Martin Eden (1909) van Jack Londen waarin we met een onbegrepen schrijver te doen hebben die pas beroemd wordt nadat hij is gestopt met schrijven. De schrijfstijl van Ayn Rand is in The Fountainhead nog niet zo verbeten als in Atlas Shrugged.
Want 14 jaar later scheidt ze in Atlas Shrugged resoluut het kaf van het koren. Haar wereld is overzichtelijk in 2 kampen verdeeld: de sterke denkers en de zwakke volgers. Het is altijd heel duidelijk wie van de vele personages bij welk kamp hoort. De heldere geesten huizen in gestaalde lichamen, leven voor hun werk en maken werkweken van minstens 80 uur. De onwetende volgers slepen hun tere en weke lijven voort door een benepen en angstig bestaan. Ze remmen de kapitalisten af met hun socialistische regelgeving. Een voor een gaan de fabrieken failliet en de ondernemers verdwijnen zonder opgaaf van reden uit de maatschappij. De economie gaat steeds trager draaien en komt op den duur tot stilstand. Het verhaal speelt zich af in het begin van de 21 ste eeuw en dus 50 jaar na uitgifte van de roman. Heel kort samengevat gaat het als volgt:
De 34-jarige Dagny Taggart is managing director van spoorwegmaatschappij Taggart Transcontinental. Zij runt de zaak terwijl haar broer als algemeen directeur de kantjes ervan afloop. Ze wordt verliefd op Hank Rearden van Rearden Steel die een sterkere staalsoort heeft uitgevonden. Zijn uitvinding wordt met scepsis ontvangen maar Dagny bouwt er in 9 maanden een treinlijn naar Colorado mee. Zij noemt het de John Galtlijn naar een mythische figuur waar ieder over praat maar nooit heeft gezien. Als de lijn een succes wordt eisen de vakbonden kortere treinen en lagere snelheden om meer arbeiders werk te geven. Haar jeugdvriend Francisco d’Ancona bezit Zuid Amerikaanse kopermijnen en verandert onverwachts in een verkwistende playboy die zijn zaken verwaarloosd. Steeds meer industriëlen sluiten hun fabriek en verdwijnen spoorloos vlak nadat ze zijn bezocht door een man die sigaretten met als logo het $ tekens rookt.
De vierde hoofdpersoon is John Galt. Hij is de spil van het verhaal maar blijft een groot deel buiten zicht. Hij heeft een motor ontworpen die op statische elektriciteit werkt maar vanwege tegenstrijdige economische belangen niet geproduceerd kan worden. Hij gaat vervolgens als normaal arbeider aan de slag. Als de fabriek eigendom wordt van de arbeiders neemt hij ontslag. Voor hem staat de macht bij de massa gelijk staat aan besluiteloosheid en dood in de pot. Als er geen verlangens en doelen zijn stopt het initiatief en kijkt men alleen nog maar naar de ander om te parasiteren.
Hank Rearden weigert zich aan de produktie quota te houden en komt voor de rechter. Hij komt vrij omdat hij de rechtbank niet accepteert en op weg naar huis ontmoet hij Ragnar Hammerskjöld die hem een baar goud aanbiedt. Ragnar is een omgekeerde Robin Hood die steelt van de gebruikers en het geld teruggeeft aan de fabrikanten. Maar Rearden wil onafhankelijk blijven en weigert de gift. Er ontstaat een staaltekort en Dagny Taggart moet de John Galtlijn afbreken om elders de rails mee te repareren. Als ze hoort dat de ontwerper van de statische elektriciteitsmotor met zijn werk is gestopt reist ze met spoed naar hem toe om hem daarvan te weerhouden. Haar trein wordt verlaten door het personeel en ze moet met een privévliegtuig verder. Als ze landt op het vliegveld ziet ze John Galt net opstijgen en achtervolgt hem naar een verlaten deel van de Colorado bergen. Het vliegtuig verdwijnt in een onherbergzame vallei en zij moet het volgen omdat haar brandstof bijna op is. Op het laatste ogenblik raakt ze vlak voor de landing buiten westen.
Dagny komt weer bij bewustzijn in een verborgen vallei waar de verdwenen fabrikanten een waar shangrila hebben gesticht. De enige regel die telt is dat iedereen verantwoordelijk is voor zichzelf en niets wordt gegeven. (I will swear by my life and the love of it that I will never live for the sake of another man, nor ask another man to live for mine – pag. 680). John Galt leidt haar rond en ze woont voor een maand in zijn huis. Haar inwoning vergoedt ze door voor hem te koken. Galt is al 10 jaar verliefd op Dagny en zij wordt op slag verliefd op hem. Maar ze geven niet toe aan hun lusten voor de geest zover is. Dat kan pas gebeuren als Dagny toetreedt tot het geheime genootschap in de vallei. Maar ze wil haar werk nog niet opgeven en keert terug naar de bewoonde wereld. Hank Rearden heeft meteen door dat ze van een ander houdt. Hij wordt door stakende arbeiders neergeslagen maar gered door Francis d’Ancona. Eindelijk kan deze Rearden overtuigen om ook te verdwijnen en zijn fabriek te sluiten. Als de overheid de kopermijnen van Francis d’Ancona wil confisqueren worden ze door hem vernietigd. Er ontstaat kopertekort dat resulteert in elektrische storingen. Dagny moet een treinstation met handbediening besturen en ontdekt onder het personeel John Galt. Zij ondergaan een heftige vrijpartij maar nemen toch weer afscheid.
De maatschappij raakt nog verder in chaos en de overheid en kranten ontkennen de anarchie. De president wil in een tv boodschap het land toespreken. Vlak voor de uitzending neemt John Galt van afstand uitzending over en houdt een 3 uur (60 pagina’s) durende speech. De mens moet voor zichzelf leven en de macht moet bij het denken liggen. De president bestempelt hem in eerste instantie als een staatsgevaar maar ziet in hem tenslotte toch de oplossing. Ze schaduwen Dagny om Galt te vinden en hij wordt gevangen genomen. Als hij weigert de regering te helpen wordt hij gemarteld maar gelukkig net op tijd door Galt, Rearden, d’Ancona en Dagny bevrijd. Als ze terugvliegen naar hun verborgen vallei zien ze in de verte alle lichten van New York uitgaan en weten dat hun doel bereikt is. De wereld is tot stilstand gekomen en er is een kans om opnieuw te beginnen. Of zoals Rand met haar laatste zin schrijft:
“The road is cleared,” said Galt. “We are going back to the world.” He raised his hand and over the desolate earth he traced in space the sign of the dollar.
De Russische Ayn Rand is dus Amerikaanser dan de Amerikanen geworden. Ze stort haar liberale principes met diepzwarte inkt in overdadige hoeveelheden over de lezer uit. Subtiliteit is haar vreemd en de lezer wordt sufgebeukt met haar waarheden. Ze vertelt het verhaal vooral in de gesprekken die de personages met elkaar voeren. Het betoog maakt steeds een tijdsprongetje voorwaarts om in een gesprek het gat te dichten naar de voorgaande episode. In beide kampen zijn er uitvoerige praters die heel graag duiden en verklaren.
Ik kon het boek niet in een keer uitlezen. Heb het 2 keer weggelegd om even op adem te komen met meer subtiele literatuur. Want al heel snel is de boodschap duidelijk en wordt het een herhaling van zetten. Rand houdt net zo lang vol tot zelfs de botste geest haar boodschap snapt. Eigenlijk lees je een nonfictie boek in de de vorm van fictie. Haar omineuze toekomst is niet voor de gevoelsmensen of onverschilligen. Het is een wereld die bevolkt wordt door rokende dertigers die dag en nacht doorwerken. Ze leven om te werken en hun gelijk te halen. Ze willen niks krijgen, onafhankelijk blijven en alles zelf verdienen. Hun liefde voor staal, locomotieven, schoorstenen en snelheid heeft raakvlakken met het futurisme. Ze worden tegengewerkt door de overheid die de zwakken van de samenleving beschermt. Deze socialistische regering maakt een wet die nog communistischer dan communistisch is. De ultieme eerlijke verdeling van de welvaart wordt vastgelegd in beleidslijn 10-289 die op 1 mei 2019 van kracht wordt:
- Alle werknemers blijven in functie en kunnen niet worden ontslagen.
- Iedereen meldt zich op 21 jarige leeftijd en krijgt van de overheid de baan waar hij het best het belang van het land kan dienen.
- Alle firma’s blijven in bedrijf en mogen niet worden verkocht of gesloten.
- Alle copyrights en octrooien worden eigendom van de overheid en de merknamen worden afgeschaft.
- Er mogen geen nieuwe producten ontwikkeld worden.
- Ieder persoon of firma produceert evenveel als in het basisjaar is vastgesteld.
- Ieder persoon besteedt hetzelfde bedrag per jaar voor de aankoop van goederen.
- Alle prijzen en salarissen worden bevroren.
- Alle geschillen die ten gevolge van de beleidslijn 10-289 ontstaan worden beslecht dor de regering.
Draconische regels die al het eigen initiatief de grond in boren. Zelfs voor mij als sociaal democraat schieten ze hun doel voorbij . Het is kenmerkend hoe Ayn Rand met Atlas Shrugged alleen voor eigen parochie predikt. Maar schrijven kan ze, dat heeft ze met The Fountainhead bewezen.
‘Mr. Rearden, ‘said Francisco, his voice solemnly calm, “if you saw Atlas, the giant who holds the world on his shoulders, if you saw that he stood, blood running down his chest, his knees buckling, his arms trembling but still trying to hold the world aloft with the last of his strength, and the greater the effort the heavier the world bore down upon his shoulders – what would you tell him to do?” 429
Veel zinnen, maar dat heb je als het goed is gauw bij een dik boek. Als bij de Bijbel of Koran is het aan de lezer om ze te duiden.
He had to say it, words where a lens to focus one’s mind. 42
It’s not out of pity or charity or any ugly reason like that. 81
“We haven’t any spiritual goals or qualities. All we’re after is material things. That’s all we care for.” 89
The accusation did not trouble her, she never thought of herself in such terms and was completely incapable of experiencing a feeling of fundamental guilt. 89
They sat in silence, listening to the statement of rebellion – the anthem of the thriumph of the great victims who would refuse to accept pain. 112
…., the muscles of her face performing the motions of a smile. 133 (iemand uit het verkeerde kamp)
The wise man is the one who does not attempt to hope. 149
Contradictions do not exist. Whenever you think that you are facing a contradiction, check your premises. You will find that one of them is wrong. 191
Reason is the most naïve of all superstitions. 218
She saw an old woman with a ragged shawl on her shoulders and the graph of a lifetime’s struggle on the cracked skin of het face; the woman’s glance was a hopeless appeal for help. 488
He had stringy hair, a wide mouth and an elastic age range that made him look like a harrassed forty or an unusually vigorous sixty. 500
A circle, she tought, is the movement proper to physical nature, they say that there’s nothing but circular motion in the inanimate universe around us, but the straight line is the badge of man, the straight line of a geometrical abstraction that makes roads, rails and bridges, the straight line that cuts the curving aimlessness of nature by a purposeful motion from a start to an end. 569
“The dollar sign? For a great deal it stands on the vest of every fat, piglike figure in every cartoon, for the purpose of denoting a crook, a grafter, a scoundrel – as the one sure-fire brand of evil. It stands – as money of a free country – for achievement, for success, for ability, for man’s creative power. 637
How did you manage to remain unmangled? By holding to just one rule. Which? To place nothing – nothing – above the verdict of my own mind. 827
Mijn mooiste boek van 2014 is uitgegeven in 2002. Natuurlijk met uitzondering van de buitencategorie van Proust’s Kant van Guermantes maar nog ruim voor het magistraal komische La Superba van Ilja Pfeijffer. De lijfarts van Marie Stahlie stond al sinds moederdag 2002 tussen de ‘vrouwenboeken’ in de slaapkamerkast. Het kwam daaruit te voorschijn naar aanleiding van het Volkskrant artikel “Wie bepaalt wat onze kinderen moeten lezen” van Aleid Truijens (22/11/2014). Ze is voorstander van een boekencanon en gaf als bonus een tiplijst met 10 boeken die aan de canon toegevoegd kunnen worden. Een van die aanraders was De Lijfarts. Ik wist meteen dat hij ergens in huis was. Mijn echtgenote had hem ooit in een klap uitgelezen maar wist er weinig meer over te vertellen. Mijzelf leek het toen ook een mooi boek maar het is er nooit van gekomen. Ik had het boek misschien mentaal gedeeltelijk bij de vrouwenliteratuur geplaatst en hoopte nu dat ik me vergiste. Want de categorie goede boeken heeft natuurlijk geen afdeling vrouwenliteratuur. Die is alleen bruikbaar voor het lesmateriaal dat handelt over de vele facetten van het vrouw zijn. Ik moest dus zelf proeven of het wat zou worden. Stahlies persoonlijke en komische stijl pakt me meteen vanaf de eerste regel in.
Maria Stahlie is het pseudoniem van Madeline of Madelien Tolhuisen (1955). Het pseudoniem is doeltreffend want haar privéleven is goed afgeschermd. Op internet is niet veel meer te vinden dan dat ze in Arnhem is geboren, gedeeltelijk in Zuid Bourgondië woont en dat haar partner de neerlandicus Dick Schouten (1953) is (of was?). Ze is een productieve schrijfster, De Lijfarts is de 9de roman in een rij die ondertussen al tot 14 is gevorderd.
Voor De Lijfarts maakt die geringe biografische informatie niet veel uit. Het is misschien wel beter dat alle opties open blijven. Het karige fotomateriaal doet al bijna afbreuk aan de magie van het meesterwerk. Want Stahlies werkelijkheid is een prachtige wereld waarin vriendelijkheid, nieuwsgierigheid en compassie de waarden zijn waarmee het leven wordt beoordeeld. Ze vertelt haar verhaal geduldig en met een onontkoombare urgentie. Ook is het vaak heel komisch, adrem en voortdurend inventief. Voor iedere zin vindt ze weer een nieuwtje om te vertellen. Je wordt deelgenoot van een wonderlijke wereld en de intiemste geheimen. Het is zo overtuigend dat je jezelf samen met haar vrolijk en vol goede moed in de nesten werkt.
De Lijfarts is een dik boek van 600 pagina’s met 370 woorden. Het verhaal wordt chronologische verteld waarbij de achtergrondinformatie in de herinneringen wordt uitgelicht. Het boek bestaat uit 3 even grote delen die zich achtereenvolgens in Amerika, Amsterdam en Breda afspelen.
De 28 jarige Muriël Wijnings komt na een lange autotocht aan in het stadje Wall in South Dakota USA. Ze vindt werk en inwoning in de bar ‘the Red Cactus’. De stamgasten maken haar dagen tot een voorspelbaar ritueel. Ze vindt dus voldoende tijd om over haar verleden vol rampspoed na te denken. Toen haar ouders bij een verkeersongeluk omkwamen vertrok ze naar Amerika voor een bezoekje aan haar tante Ann en oom Mike. Zij wonen in het huis waar haar moeder opgroeide en we horen de nodige familieverhalen over hoe haar ouders elkaar ontmoetten. De betutteling van haar tante wordt haar teveel en Muriël vlucht naar Las Vegas. Ze blijkt daar de geluksengel voor Wayne te zijn en ze trouwen impulsief. Muriël gaat bij hem in Minneapolis wonen en na 9 maanden komt baby Sean. Haar onvriendelijke schoonmoeder Ella trekt bij hun in en confisqueert de baby. Na 13 maanden wordt het Muriel teveel en ze rijdt tijdens een proefritje pardoes door naar de Red Cactus. Een van de stamgasten is de indiaan Pig. Hij brengt haar in aanraking met de indianenwereld en na zijn rituele dans voor de geest van zijn overleden oma begrijpt Muriel dat ze naar Nederland moet terugkeren om met haar overleden ouders in het reine te komen. Na 7 maanden Red Cactus rijdt ze met Pig terug naar Minneapolis om Sean te ontvoeren. Ze wordt tijdens een heimelijke blik op haar 1 jarige zoon overspoeld door moedergevoelens en besluit hem niet te ontvoeren maar vanuit Nederland gerechtelijk op te eisen. Ze neemt zich voor om eerst 1 jaar te wachten tot haar zaken op orde zijn voor ze actie onderneemt.
Deel 2 bestaat uit 5 brieven van Muriël aan haar zoon Sean. Zij woont met haar nicht Mieke in Amsterdam vermoedelijk bij het Sarphatipark. Het zijn lange brieven en ze kan vrijelijk alle nodige onderwerpen inpassen. De gehuwde vriend van Mieke heet Barend en hij komt met zijn 7-jarige zoon Taco onverwacht langs. Muriel wordt met Taco het park ingestuurd en ze hoort dat Barend nog een derde relatie heeft. De familie gaat met oom Henk en tante Tessa naar het vakantiehuisje in Zeeland waar ze hun kindertijd doorbrachten en opnieuw worden veel herinneringen opgehaald. Bij het huwelijk van de zakenpartner van haar broer Ramses kan Muriel eindelijk haar jeugdliefde Marc ontmoeten. Haar half-neef blijkt door zijn hoofdpijnpillen veranderd van een bijzonder naar een doorsnee mens. Muriel gaat met haar broer Ramses naar Artis en vertelt hem dat ze een kind heeft in Amerika. Als haar hypochondrie aanvallen breed uitgemeten worden blijkt dat er toch wel iets met Muriël aan de hand is. Het inbeelden van alle ziekten is ook een van de redenen dat ze haar geneeskunde studie staakte. Haar laatste brief wordt onbezorgd geretourneerd. Het blijkt dat schoonmoeder Ella met zoon Sean met de noorderzon vertrokken is. Ook Wayne, die vanwege financiële fraude in de gevangenis zit, kan niet meer duidelijkheid brengen. Ze moet haar plan om zoon Sean op te eisen dus opgeven.
Deel 3 speelt zich af in Breda waar Muriël de afzegbrief van haar nicht Mieke voor de functie van lijfarts aflevert. Ze wordt zelf voor de arts aangezien en redt de 75-jarige diabetespatiënte Anja Metzlar resoluut van een verstikkingsdood. De Hongaarse familie neemt haar in dienst als lijfarts en steeds opnieuw vindt Muriël een reden om het vertellen van de waarheid uit te stellen. Ze geniet van haar duidelijke functie en heeft eindelijk een levensbestemming gevonden. Ze neemt zich definitief voor haar geheim te bewaren en te genieten tot het ontdekt wordt. Als lijfarts krijgt ze een kamer in de villa en wordt een deel van het huishouden. Vooral oom Zsiga treedt steeds meer op de voorgrond. Hij is tijdelijk gescheiden en richt een studiolo (studeerkamer) in. Het is een gezellige verhalenverteller en samen ontfermen ze zich over het onzekere en hoogzwangere kleinkind Noortje. Muriël gaat helemaal op in haar rol van lijfarts en nauwgezet noteert ze haar controles in een medisch logboek.
Onverwacht krijgt ze een brief van haar schoonmoeder Ella die nog 2 maanden te leven heeft en Sean bij haar wil afleveren. Op Schiphol krijgt ze haar met een slaappil verdoofde kind en wordt tegelijkertijd verpletterd door Ella’s kritiek op haar slechte moederschap. De familie Metzlar heeft een kinderstudiolo voor Sean ingericht. Maar Muriël heeft opnieuw gejokt en gezegd dat Sean het kind van haar broer Ramses is. Sean wordt het zonnetje in huis en iedereen wil tijd met hem doorbrengen. Behalve Muriël zelf die steeds meer onder haar leugens en slecht moederschap lijdt. Ze besluit om na Seans 2-de verjaardag met de noorderzon te vertrekken en haar leven in lethargie op een barkruk in de Red Cactus te beëindigen. Voor het vertrek wil ze nog een goede daad stellen en arrangeert op het verjaarsfeestje een ontmoeting tussen huisvriend Felix en Eszter Metzlar. Maar opnieuw vallen haar prachtige plannen in duigen als Felix met vriendin op het feestje verschijnt. Muriël is ten einde raad en wordt ziek van ellende. Pas met de onverwachte dood van Anja klaart de lucht op. Zsiga geeft haar een brief waaruit blijkt dat Anja vanaf het begin alles wist. Ze was gebeld door Mieke en wilde Muriël helpen om de dood van haar ouders te verwerken door haar een bestemming te geven. Muriël krijgt al lezende een visioen waarin ze als zwangere vrouw door het raam kijkt en Zsiga met Sean in het Sarphatipark ziet spelen.
Echt grote literatuur laat zich moeilijk duiden. Ik voel me beschaamd dat ik zo weinig argumenten heb om het boek aan te prijzen. Op mijn bladwijzer staan geen ontknopingszinnen of leuke intellectuele weetjes. Het verhaal is in een organische onontkoombaarheid tot me gekomen en verpakt in een bijna vlinderachtige schrijfstijl. Zelfs de meest sombere episodes zijn licht en vrolijk beschreven. De herhalingen en de grapjes maken je deelgenoot aan dit prachtige leven. Je behoort tot de intimi en voelt de kleinste zielenroerselen aankomen. Het is de mooiste gedachtenstroom ooit. Zo teder, komisch en warm tegelijk. Soepel en geruisloos als een slang vindt zij haar weg door de wereld van de 30-jarige Muriël. Je rolt heel vanzelfsprekend en met de allerbeste intenties van de ene leugen naar de andere. Maar je gaat ook met haar lijden onder het warnet aan verzinsels en hoopt dat het goed gaat aflopen. Want haar schuldbesef wordt zo groot dat het pathetische vormen aan neemt. Maar tegelijkertijd straalt ze ook veel liefde en mededogen uit naar haar omgeving.
De beschrijvingen van de 2 jarige Sean en de 7 jarige Taco zijn zo vertederend dat je zelf ook weer naar kleine kinderen verlangt. Maar ook de tijgervis in de kom wordt liefdevol toegesproken:
De vis en ik aten zwijgend ons ontbijt. Ik kon niet voor de vis spreken maar ik had me zelden zo goed uitgerust gevoeld. Hadden vissen ooit dorst, vroeg ik me na een kop thee af en tegelijkertijd besefte ik dat dit de laatste vissenvraag was die ik mezelf zou stellen, omdat ik de tijgervis niet zou kunnen meenemen op mijn terugreis. (146)
Het ligt er nooit dik op maar het hoofdthema van het boek is natuurlijk de verwerking van het overlijden van haar ouders. Muriël is het spoor even bijster en Anja Metzlar heelt haar ziel weer:
Mevrouw Metzlar had me in al mijn onbevoeglijkheid lijfelijk binnengehaald in haar huis en ze had – door me niet uit mijn droom los te rukken – mijn ziel in leven gehouden. 593
Maar daarboven is het vooral een prachtige voorbeeld van de kracht van de roman en de warme oplettendheid van een schrijfster.
De grootste opdracht die een mens heeft is ontvankelijk te raken voor de drang van het lot om genereus te zijn. (433)
‘Omdat een mens een lijf heeft en een ziel, heeft hij een leven en omdat hij een leven heeft is hij verantwoordelijk voor het lijf en de ziel van andere mensen.’ Over zinnen gesproken…dit was er zo een die zich niet liet weg zuchten of weg glimlachen. Het was een waarheid die brandde als een fakkel. 433
In het ontroerende True Grit van Henry Hathaway (1969) speelt een Colt Dragoon bijna de hoofdrol. De 14-jarige Mattie Ross krijgt de onhandelbare grote revolver na de moord op haar vader uit zijn nalatenschap. Ze draagt het wapen de hele film in een katoenen zak bij zich en zweert dat ze de moordenaar ermee zal neerschieten. 40 Jaar later hebben de Coen Brothers in 2010 een matige en vooral fragmentarische remake van de film gemaakt. Op ieder onderdeel schieten ze te kort maar de prachtige revolver is gelukkig gebleven.
Samuel Colt (1814-1862) is niet de uitvinder maar wel de vader van de revolver. Voor zijn tijd waren de meerschots handwapens uitgerust met een draaiende meervoudige loop die leek op een peperbus (pepperbox). Ze werden dan ook peperbusrevolvers genoemd. Het nadeel was dat grotere kalibers niet mogelijk waren omdat het gewicht vanwege de samengestelde loop te groot werd. Aan boord van een schip op weg naar Calcutta zag Colt dat de spaken van het stuurwiel langs eenzelfde punt schoven. Het gaf hem het idee om een cilinder met kogels langs een loop te laten draaien. Het principe van de peperbusrevolver werd dus omgedraaid. Niet de loop draaide voor de stilstaande slagpin maar de kogelcilinder draait voor een stilstaande loop. Het principe van de cilinderrevolver was al eerder bij de vuursteenpistolen bedacht. Samuel Colt was dus niet de uitvinder maar werd wel de eerste die deze revolver op grote schaal produceerde.
Essentieel om zijn principe uitvoerbaar te maken was de uitvinding van het slaghoedje in het begin van de 19de eeuw. Het volgde de vuursteen (flintstone) ontsteking op waarbij de schutter altijd 2 soorten kruit voor ontsteking en stuwkracht moest laden. Dat bemoeilijkte en vertraagde het herladen aanzienlijk. Vanwege het slaghoedje was het mogelijk om de cilinderkamers vooruit te laden. Het slaghoedje heet in het Engels percussioncap en daarom worden deze revolvers percussierevolvers genoemd. In 1936 verkreeg Colt het patent op zijn ontwerp. Hij had tot 1857 het alleenrecht in Amerika op de productie van de revolvers.
Zijn eerste ontwerp was de Colt Paterson (1936) die is genoemd naar de plaats waar de fabriek stond. Het heeft een kaliber van 0.36 inch, weegt 1,2 kg, heeft een cilinder met 5 kogels en het effectieve bereik is 60 m’. Alle percussie Colts waren single action modellen: de trekker diende alleen maar voor het afvuren van het schot. De haan moest voor het afschieten eerst met de hand worden gespannen. Het wapen moest gedemonteerd worden om het laden. Met halfgespannen haan kon de loop gekanteld worden en de cilinder uitgenomen. Iedere kamer van de cilinder werd gevuld met kruit en een kogel. Om de kamer aan de voorzijde goed af te sluiten was een hefboom nodig die de iets te grote kogel in de kamer perste. Aan de achterzijde werd tot slot het slaghoedje geplaatst. Het was een hele klus dus de veelschieters droegen meerdere geladen cilinders bij zich. Ze namen wel het risico op zelfontsteking bij een val of beschadiging.
In 1846 werd de laadhefboom geïntegreerd in het ontwerp van de Colt Walker. Het wapen hoefde bij het laden niet meer uit elkaar gehaald te worden en werd daarmee geschikt voor de cavalerie. De soldaten konden al rijdend hun wapen opnieuw laden.
Het ontwerp had veel onvolkomenheden. De laadhefboom werd omhoog gehouden door een veer van onvoldoende sterkte. Tijdens het schieten kwam de hefboom soms naar beneden en versperde het draaien van de cilinder.
De Colt Walker is aanzienlijk groter uitgevallen dan de Paterson. Het kaliber is 0.44 inch, het gewicht 2 kg, 6 kogels in de cilinder en een effectief bereik van 90 m’. De Colt Walker was tot 1935 het meest krachtige seriehandwapen gemaakt. Die grote kracht kwam door de grote hoeveelheid zwart kruit. Tijdens het laden werd het soms gemorst over de andere kamers waardoor de cilinderkamers bij het afschieten beschadigd werden. Door de geringe betrouwbaarheid zijn er van de Walker maar 1100 stuks gemaakt. Er zijn er nog 170 van over en hij is daarmee de duurste Colt die in veilingen waarden tussen de $300.00 en $900.000 haalt.
De Colt Dragoon heet eigenlijk de 1848 Percussion Army Revolver. Hij wordt Dragoon genoemd omdat hij is ontworpen voor de cavalerie met die naam. Het is een meer handelbare versie van de Colt Walker die alleen in een zadelholster vervoerd kon worden. Het gewicht werd van 2,0 naar 1,9 kg verkleind, de loop van 9 tot 7,5 inch ingekort en door een kortere cilinder werd de hoeveelheid kruit van 60 naar 50 gram beperkt. Daardoor was de kans op cilinderbeschadiging en meervoudige explosie kleiner. Het effectieve bereik nam daarmee wel af van 90 m’ tot 80 m’. De laadhefboom werd nu niet meer door een veer op zijn plaats gehouden maar met een pal aan de loop geborgd. Van de Dragoon zijn er ca. 18.500 gemaakt en hij is daarmee een betaalbaar verzamelobject bij uitstek met een waarde variërend van $5000 tot $25.000.
Maar de 1,9 kg van de Dragoon is natuurlijk nog steeds veel te zwaar voor een handwapen. In 1851 kwam dan ook de Colt Navy 1851 die maar 1,2 kg woog. Dat kwam voornamelijk vanwege het kleinere kaliber van 0.35 inch. Het was het laatste model van de Colt revolvers die nog in de produktie-monopolie werd gefabriceerd. Het geproduceerde aantal van 272.000 is dan ook dienovereenkomstig. De naam is afkomstig van de op de cilinder gegraveerde Texas Navy overwinning.
De laatste Colt percussie revolver was het Colt Army Model 1860. Hij heeft het beste van de 2 werelden. Het grote 0.44 kaliber van de Dragoon en het kleinere gewicht van de Navy 1851. De soldaten vereenvoudigden het laden door zelf papieren patronen te maken die bestonden uit een afgemeten hoeveelheid kruit en de loden kogel. Zodoende konden ze eenvoudig dit pakketje in de cilinder plaatsen. Het is met recht een army revolver omdat 130.000 van de 200.000 gefabriceerde revolvers aan het leger zijn geleverd.
De eerste patroonrevolvers werden rond 1856 geproduceerd door Smith & Wesson. Hun patentrechten liepen tot 1872 en Colt kon niet anders dan tot die tijd zijn percussierevolvers ombouwen zodat er patronen in pasten. De ingreep bestond voornamelijk uit het plaatsen van een andere cilinder. De laadhefboom bleef zitten maar was overbodig. Pas in 1972 kwam de eerste Colt revolver voor patronen: The Colt Open Top. Maar hier begint met de cartridge revolvers het tweede hoofdstuk van de revolvergeschiedenis. De wapens worden steeds meer gebruiksvoorwerpen en ik kan me goed voorstellen dat de echte westernfanaten bij de percussierevolvers blijven.
Colt 1872 open top
De charme van zo’n percussierevolver is heel goed in te voelen in de scène uit The Good, The Bad and the Ugly (Sergio Leone 1966) waarin Tuco (The Ugly – Eli Wallach) naar de wapenwinkel gaat en een nieuwe revolver uit zoekt. Hij kiest een Colt Navy 1851 die is aangepast voor patroonkogels.
Verandering van omgeving kan soms voor een verrassende ontknoping zorgen. 20 Jaar na kennismaking ontdek ik in Istanbul pas de ware betekenis van het liedje Hallelujah. Dat gebeurde in het Istanbul Modern bij de tijdelijke expositie over Visual Arts and Music in Turkey. Zoals overal ter wereld neemt de videokunst een grote plaats in. Ferhat Özgür (1965) toont er zijn video I can Sing uit 2008 die in 2012 zelfs het MoMa in New York haalde. Een Anatoolse vrouw staat voor de uit de grond gestampte nieuwbouw van Ankara. Met de zangstem van Jeff Buckley playbackt ze het liedje Hallelujah . De kunstenaar drukt daarmee de spagaat van het huidige Turkije uit dat worstelt tussen de Islam en haar westerse cultuurwaarden uit het recente verleden. De zangeres lijkt een hymne te zingen en het is niet duidelijk welke hogere waarde ze aanspreekt.
Het oorspronkelijke liedje is van Leonard Cohen en omdat de ondertiteling in beeld komt kan ik de betekenis voor het eerst volgen. Ik dacht altijd aan een bijbels thema en vind nu pas het tedere liefdeslied. Het woord ‘Hallelujah’ is Hebreeuws voor Prijs God.
That David played, and it pleased the Lord
But you don’t really care for music, do you?
It goes like this
The fourth, the fifth
The minor fall, the major lift
The baffled king composing Hallelujah
You saw her bathing on the roof
Her beauty in the moonlight overthrew you
She tied you to a kitchen chair
She broke your throne, and she cut your hair
And from your lips she drew the Hallelujah
I know this room, I’ve walked this floor
I used to live alone before I knew you.
I’ve seen your flag on the marble arch
Love is not a victory march
It’s a cold and it’s a broken Hallelujah
What’s really going on below
But now you never show it to me, do you?
And remember when I moved in you
The holy dove was moving too
And every breath we drew was Hallelujah
But all I’ve ever learned from love
Was how to shoot at someone who outdrew you
It’s not a cry you can hear at night
It’s not somebody who has seen the light
It’s a cold and it’s a broken Hallelujah
I don’t even know the name
But if I did, well, really, what’s it to you?
There’s a blaze of light in every word
It doesn’t matter which you heard
The holy or the broken Hallelujah
I couldn’t feel, so I tried to touch
I’ve told the truth, I didn’t come to fool you
And even though it all went wrong
I’ll stand before the Lord of Song
With nothing on my tongue but Hallelujah
Jeff Buckley (1966-1967) is in eerste instantie bekend geworden als de zoon van folk/jazz zanger Tim Buckley. Maar die rollen werden in 1994 met zijn eerste elpee Grace meteen omgedraaid. De recensies waren beter dan de verkopen en zijn grote doorbraak moest 3 jaar later komen met de 2de elpee. Er was voldoende nieuw materiaal voorhanden maar de opnames verliepen stroef. Na een korte onderbreking wilde hij een nieuwe start maken en liet de band overkomen naar de studio in Memphis. Vlak voor de opnamen nam hij nog een duik in de Wolf River Marina en was voorgoed verdwenen. Zijn lichaam werd pas een week later gevonden. De doodsoorzaak was onduidelijk. Alhoewel zijn lichaam vrij van drugs was laat de kanttekening manisch depressief veel in het ongewisse. De uitvoering op youtube is niet de originele van het album Grace maar komt voldoende in de richting. Hij heeft een geheel eigen gevoel aan het liedje van Leonard Cohen meegegeven. Zijn stem heeft een melancholieke glorie en zijn Telecaster wordt door God bespeeld.
Hallelujah is in 1984 geschreven door de Canadese zanger Leonard Cohen (1934). In de jaren ’60 is hij met zijn liedjes over love en hate de sombere evenknie van Bob Dylan. Hij begint in 1967 met de elpee Sons of Leonard Cohen als singersongwriter die met een zware nasale stem meer citeert dan zingt. Geleidelijk aan ontwikkelt hij zich tot een ladies man. Na een elpee met Phil Spector neemt zijn populariteit eind jaren 70 af. Dankzij Nick Cave krijgt hij aan het eind van de eeuw een comeback en recent speelt hij op 80 jarige leeftijd voor uitverkochte zalen. Ik ken hem alleen van zijn beginperiode en heb zelfs 2 elpees gekocht. Bij beluistering begrijp ik waarom ik nooit echt ben aangehaakt. Zelfs met de steun van Phil Spector kon hij zijn droefgeestigheid niet kwijtraken. Zijn wederopstanding is mij dan ook volledig ontgaan. Voor mij speelt hij slechts de rol van de ultieme ladiesman waar veel vrouwen blijkbaar gevoelig voor zijn.
Something told me it was over
When I saw you and her talking
Something deep down in my soul said, “Cry girl”
When I saw you and that girl, walking
I would rather, I would rather go blind boy
Than to see you, walk away from me
So you see I love you so much
That I don’t want to watch you leave me baby
Most of all, I just don’t, I just don’t want to be free
I was just, I was just, I was just sitting here thinking
Of your kisses and your warm embrace
When the reflection in the glass that I held to my lips
Revealed the tears that was on my face
And baby, baby, I would rather, I would rather be blind boy
Than to see you walk away, see you walk away from me,
Baby, baby, baby, I’d rather be blind now
Vanwege mijn blog over Paolo Nutini en een ontknopings-cd van Mike Farris kwam I’d rather go blind weer onder de aandacht. Het liedje is mijn grootste tranentrekker. Meteen na de eenvoudige openingsaccoorden krijg ik het al moeilijk. Het gevoel openbaarde zich al bij de Chicken Shack opname (1969) en ik dacht dat het een traditional was. Dat viel erg mee, het was slechts 2 jaar eerder geschreven. Toen Etta James in 1967 Ellington Jordan in de gevangenis opzocht hoorde ze zijn basiscompositie. Thuisgekomen maakte ze het liedje af en gaf haar auteursrecht uit belastingtechnische overwegingen aan haar partner Billy Foster. Ze nam het in 1967 op als B kant van Tell Mamma. Het is een van haar bekendste liedjes geworden en wordt in de vele covers vaak The Etta James Song genoemd.
Het is moeilijk te bepalen waarom ik zo geraakt word. Veel makkelijker is om te constateren wanneer de tranen komen. Natuurlijk in de eerste plaats als men de liefde belangrijker vindt dan het gezichtsvermogen. Maar ook de compositie techniek helpt op een geraffineerde manier mee en is essentieel bij de werkelijke opwekking van mijn emotie. Het zit hem in de hartverscheurende herhalingen I would rather, I would rather en I was just, I was just, I was just. Met dat vooruitzicht ben je natuurlijk al verloren als je de eerste akkoordwisselingen hoort en weet wat je te wachten staat.
Mijn essentiële uitvoeringen die keer op keer garant staan voor tranen zijn als volgt op YouTube te vinden. Rod Stewart zingt volgens Etta James de beste vertolking maar met beeld is alleen een matige live uitvoering voorhanden.
De Engelse Christine Perfect van Chicken Shack bracht het liedje tot mij. In 1969 haalde de single zelfs de 14e plaats van de UK pop charts. Christine verlaat de band na deze hit, trouwt met de bassist John McVie en verhuist naar Amerika waar ze schatrijk wordt met Fleetwood Mac. Ze speelt prachtig op haar orgeltje en zingt met omfloerste stem. Gitarist en bandleider Stan Webb moet zich voor een liedje beperken tot begeleiding en kan alleen in het outro even excelleren. Jammer dat er geen beeld bij is.
Beelden van de originele opname van componiste Etta James uit 1967 zijn niet vindbaar. De live opname uit 1975 komt dicht bij de mens Etta James. Ze is een beetje steviger geworden maar haar gezicht is weinig veranderd. Toch lijkt ze me niet de vrouw die liever blind wordt maar eerder haar concurrente de ogen uit zal krabben.
Mike Farris laat zien dat het standpunt perfect kan worden omgekeerd van vrouw naar man. En dat het liedje ook in de kale akoestische gitaaruitvoering niets aan kracht inboet.
De Italiaanse Schot Paolo Nutini leeft zich het best in. Hij meent het echt dat hij liever blind wil worden. Ook het orgeltje is heel mooi teruggebracht.
Beyonce speelt de rol van Etta James in de muziekfilm Cadillac Records (Barnell Martin – 2008) over Chess Records uit Chicago. Op alle manieren overtreft ze het origineel: uiterlijk, articulatie, gevoel en stem. Wat een vrouw, van haar word ik sowieso altijd geëmotioneerd.
Net als Etta James is ook Beth Hart een beetje te stoer om de tekst geloofwaardig te vertolken. Maar ze zingt stevig en doorleefd en wordt gesteund door Joe Bonamassa die wonderlijke flarden muziek uit zijn huilende Telecaster laat stromen.
Holly Miranda trekt het liedje meer naar de alternatieve rock. Ook daar werkt het goed en staan de beginakkoorden al garant voor de emotie.
Tot slot de 13-jarige Rachel Crow die tijdens de X Factor USA 2011 liet zien dat het liedje niet stuk te krijgen is. Ze maakt de cirkel rond en lijkt wel de incarnatie van Etta James te zijn. Heel vreemd dat zelfs bij een kind de magie werkt.
Ontknoping 